Dom | Wystawa Instytutu Sztuki Wydziału Architektury
Politechniki Białostockiej

Uczestnicy
Anna Ciżewska–Czarnecka, Andrzej Dworakowski, Paweł Dudko, Urszula Gireń, Łukasz Gireń, Jan Godlewski, Radosław Górski, Aleksandra Jakuć i Anna Olizarowicz, Katarzyna Kowal, Marta Kruk, Tomasz Kukawski, Tatiana Misijuk, Tadeusz Nieścier, Jarosław Perszko, Grzegorz Radziewicz, Waldemar Regucki, Justyna Sołomianko, Bogdan Suprun, Marek Świrydowicz, Magdalena Toczydłowska–Talarczyk, Sławomir Wojtkiewicz, Katarzyna Zabłocka, Justyna Zalewska–Grycuk

Kuratorka
Eulalia Domanowska

Współpraca
Radosław Górski, Grzegorz Radziewicz, Magdalena Toczydłowska–Talarczyk, Sławomir Wojtkiewicz oraz Piotr Grzywacz (UAP) i Kaja Weron (UAP)

Dom symbolizuje trwałość, bezpieczeństwo, schronienie, twierdzę, mieszkanie, tradycję, zakorzenienie, gniazdo rodzinne, ród, dynastię, ojczyznę, gościnność a także domowe ognisko. Jako rejon uporządkowany jest symbolem kosmosu i kosmicznego ładu. Jest także symbolem ludzkiego ciała, które użycza schronienia duszy. Dzięki swojej wieloznaczności jest często używanym pojęciem kultury od najdawniejszych czasów.

Temat domu jest wdzięczny, bo bliski każdemu. Chętnie podejmowali go filozofowie, socjologowie, antropolodzy, etnografowie, kulturoznawcy, językoznawcy, historycy sztuki, prawnicy, teolodzy oraz przedstawiciele innych dziedzin nauki, a także sztuki. Dzięki swemu emocjonalnemu ładunkowi słowo to jest często używane w liryce, epice i dramacie; natrafiamy na nie (lub na jego synonimy) również w dawnych ludowych pieśniach i we współczesnej popkulturze muzycznej, w przysłowiach i porzekadłach. Dom, obfitujący w różne znaczenia, wymaga nieustannej interpretacji i skłania do refleksji. Zarówno budynek jak i pojęcie symboliczne, twierdza prywatności – „my home is my castle” – jak mawiają Anglicy, ale i teren zamieszkiwania pewnej wspólnoty – wsi, regionu, ojczyzny.

„Głębia przywiązania do rodzinnego domu zależy między innymi od jego formy, materii, trwałości lub fizycznej dawności, kontekstu i wewnętrznej semantycznej akumulatywności, gdzie wszystkie te czynniki determinują siłę nostalgii, która stanowi podstawę całego spektrum uczuć: rodzinnych, społecznych i patriotycznych. Gdzież jak nie w domu nasiąkamy „duchem miejsca”: niepowtarzalnym klimatem, stanowiącym u schyłku życia niewyczerpalne źródło pozytywnej nostalgii? I czymże jest owa pozytywna nostalgia jak nie wewnętrzną siłą moralną?”

Wybrano dom jako hasło wystawy Instytutu Sztuki działającego na Wydziale Architektury Politechniki Białostockiej, właśnie z powodu wieloznaczności. To słowo klucz pozwalające na pokazanie różnorodności, jakim cechuje się zarówno sama jednostka składająca się obecnie z dwóch katedr: grafiki i projektowania przestrzennego,– jak i region Podlasia. Architekci, projektanci i artyści uczą różnych specjalności, od architektury i architektury wnętrz, poprzez design, rzeźbę, malarstwo, grafikę do projektów w przestrzeni publicznej i technik multimedialnych Często prowadzą własne firmy, łącząc praktykę i teorię z działalnością edukacyjną i naukową.

Ich projekty architektoniczne i designerskie wykorzystują tradycyjne formy, przy użyciu nowoczesnych materiałów, łącząc budowle z naturą i pięknym krajobrazu; przeszklone ściany zapewniają przenikanie się wnętrza z zewnętrzem; przyroda towarzyszy domom w postaci ogrodów, sadów, zielonych ścian, tarasów i patio. Projekty designerów uwzględniają tradycyjne materiały, przede wszystkim drewno, czasami ludową ornamentykę, lekkie formy i proekologiczne rozwiązania.

Architekci i artyści wizualni Instytutu Sztuki podejmują wyzwanie łączenia tradycji z nowoczesnością. Współtworzą klimat regionu. Wielu z nich ukończyło Liceum Plastyczne w Supraślu. Sam Instytut jest jedynym miejscem edukacji artystycznej na poziomie wyższej uczelni na Podlasiu.

Dom na Podlasiu
Legendy i baśnie są częścią magicznego Podlasia – malowniczego regionu z sielskimi krajobrazami, majestatycznymi lasami, jeziorami i krętymi rzekami. Są tu cztery parki narodowe: Biebrzański, gdzie żyje jedna trzecia krajowej populacji łosi, Narwiański, Wigierski i najsłynniejszy z nich – Puszcza Białowieska wpisana na listę UNESCO, – pierwotny las, będący krainą żubra.

Cechą Podlasia jest wielonarodowość i co za tym idzie wielokulturowość. Białorusini, Ukraińcy, Tatarzy, Litwini, Polacy, a kiedyś też Żydzi i Niemcy stworzyli interesującą mieszankę. Fabryki i młyny zakładane przez Niemców, synagogi (dziś opuszczone lub zmienione w muzea), cerkwie, drewniane kościółki, meczety sąsiadują z kurhanami Jaćwingów, litewską szkołą w Sejnach i znakomitą drewnianą architekturą. Klimat Podlasia to też nadbużańskie mgły, dzikie ostępy Puszczy Knyszyńskiej, rykowisko w Puszczy Augustowskiej, ptasi raj na bagnach Biebrzy, a dopełniają go szeptuchy. Tradycja dwuosnowowej tkaniny, Muzeum Ikon w Supraślu, smaki tatarskiego pierekaczewnika, kiszki ziemniaczanej i sękacza – mieszają się ze współczesnymi zjawiskami kultury; Teatrem Wierszalin, Festiwalem Slow Down, tutejszymi galeriami, muzeami i coraz bardziej świadomymi alternatywnymi stylami życia. Takie jest podlaskie, sympatyczne i magicznie różnorodne. Potrafi zauroczyć, być artystyczną i duchową inspiracją. Prezentujemy znakomite przykłady zrównoważonej architektury, której autorzy potrafią czerpać z tradycyjnych wzorów, a także natury, projektując nowoczesne, ale też unikalne siedziby.

Ten idylliczny obraz domu Podlasia zmąciły wydarzenia dziejące się tutaj w ciągu ostatnich kilku miesięcy. Wschodnia polska granica stała się synonimem niewysłowionego cierpienia i terenem katastrofy humanitarnej. Z powodu decyzji politycznych przestała być schronieniem, bezpieczną ostoją, nie wspominając o gościnności. Niektórzy uczestnicy naszej wystawy już nie chcą opowiadać o pięknie tej ziemi czy jej kompleksowej kulturze, ale o ludzkiej tragedii i niepojętym okrucieństwie wobec ludzi, szukających nowego domu.

Eulalia Domanowska

Wystawa w Starej Papierni jest wynikiem współpracy Uniwersytetu Artystycznego im. M. Abakanowicz w Poznaniu i Politechniki Białostockiej.